Κοντ, Ογκίστ

(August Comte, Μονπελιέ 1798 – Παρίσι 1857). Γάλλος θετικιστής φιλόσοφος, εισηγητής της επιστήμης της κοινωνιολογίας. Ολοκλήρωσε τις πρώτες σπουδές του στο Μονπελιέ και το 1814 φοίτησε στην πολυτεχνική σχολή του Παρισιού. Ωστόσο, μετά τη μάχη στο Βατερλό η λειτουργία της σχολής απαγορεύτηκε λόγω των φιλοναπολεόντειων ιδεών της και ο ίδιος ο Κ., που συμμεριζόταν τις ιδέες αυτές, αναγκάστηκε να γυρίσει στο Μονπελιέ. Αργότερα του δόθηκε η άδεια να επιστρέψει στο Παρίσι, όπου συνεργάστηκε με τον Σεν-Σιμόν (μεταξύ 1817−24). Το 1826 άρχισε να παραδίδει ιδιωτικά μαθήματα φιλοσοφίας, τα οποία γρήγορα αναγκάστηκε να διακόψει εξαιτίας μιας νευρικής κρίσης, που τον υποχρέωσε να καταφύγει στον ψυχίατρο Εσκιρόλ, ο οποίος αργότερα έγινε μαθητής του. Έπειτα από τρία χρόνια ξανάρχισε να διδάσκει και την επόμενη χρονιά (1830) δημοσίευσε τον πρώτο τόμο του έργου του Μαθήματα θετικής φιλοσοφίας, ο οποίος συμπληρώθηκε με επιπλέον πέντε τόμους στα κατοπινά δώδεκα χρόνια· ωστόσο, την περίοδο εκείνη δεν σημείωσε καμία επιτυχία. Οι προσπάθειές του να διδάξει μαθηματικά στην πολυτεχνική σχολή δεν καρποφόρησαν και περιορίστηκε σε προσωρινές θέσεις. Η σύζυγος του, Καρολίν Μασέν, τον εγκατέλειψε και, καθώς τα έργα του δεν είχαν αναγνωριστεί, ο Κ. έζησε έως τον θάνατό του με δωρεές και ενισχύσεις φίλων, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλεγόταν και ο Άγγλος φιλόσοφος και οικονομολόγος Τζον Στιούαρτ Μιλ. Μετά το 1848, με την ίδρυση της Θετικιστικής Εταιρείας και με τη διδασκαλία του στο Παλέ Ρουαγιάλ, η φήμη του άρχισε να εξαπλώνεται. Η σκέψη του Κ. διέπεται από ιδέες και τάσεις που φαινομενικά παρουσιάζονται αντιφατικές. Θαυμαστής της σκέψης του 18ου αι. (του Ντιντερό και του Καντ, των Σκοτσέζων φιλοσόφων και του Χιουμ), ο Κ. αισθανόταν παράλληλα συμπάθεια και πνευματική σύμπνοια με τους μυστικιστές του Μεσαίωνα. Θεωρούσε εκείνη την εποχή ως την τελευταία αρμονική και οργανωμένη περίοδο της ανθρώπινης ιστορίας, που έπρεπε να χρησιμεύσει ως πρότυπο για την ανασυγκρότηση της κοινωνίας, την οποία είχε αποσυνθέσει η επανάσταση και η κριτική σκέψη. Κατά τη γνώμη του, αυτή η ανασυγκρότηση έπρεπε να επιχειρηθεί με νέες μεθόδους, οι οποίες θα εφαρμόζονταν στην κοινωνική ζωή με βάση τα συστήματα έρευνας της θετικής επιστήμης που –δίχως να αγνοούν τις αξίες της παράδοσης– θα χρησιμοποιούσαν τη θετικιστική αντίληψη του προηγούμενου αιώνα για μια πρόοδο δίχως κρίσεις. Έτσι, σύμφωνα με τον Κ., η ηθική ανάπτυξη της ανθρωπότητας θα πρέπει να βασίζεται στην κοινωνιολογία, εννοούμενη ως θετική επιστήμη της κοινωνίας ή φυσική των ηθών, η οποία, ανακαλύπτοντας τους νόμους των ανθρώπινων σχέσεων, ρυθμίζει το ηθικό και πολιτικό μέλλον. Με αυτόν τον τρόπο ολοκληρώνεται το τελευταίο στάδιο της μακράς πορείας της ανθρωπότητας, που μεταβαίνει από τη θεολογική στη θετική γνώση μέσω της μεταφυσικής. Πραγματικά, η δυναμική του κοινωνικού (και του ατομικού) οργανισμού κατευθύνεται από τους νόμους των τριών στάδιων: η ανθρωπότητα αρχικά αποδίδει τη γένεση των φαινομένων σε εξωφυσικά όντα (θεολογικό στάδιο), έπειτα σε ιδιότητες που ενυπάρχουν στη φύση, όπως η χημική δύναμη, η vis vitalis κλπ. (μεταφυσικό στάδιο) και, τέλος, σε αίτια που μπορούν να μελετηθούν άμεσα σύμφωνα με τους νόμους των σχέσεών τους (θετικό στάδιο). Καθένα από αυτά τα στάδια, σύμφωνα με τον Κ., συνδέεται με αντίστοιχες πολιτικές συνθήκες. Το θεολογικό στάδιο αντιπροσωπεύεται από ιδέες όπως η θεϊκή προέλευση του δικαιώματος των βασιλιάδων· το μεταφυσικό στάδιο εκφράζεται με τις αντιλήψεις του κοινωνικού συμβολαίου, της ισότητας των ατόμων και της λαϊκής κυριαρχίας· το θετικό στάδιο εμπεριέχει μία επιστημονική ή κοινωνιολογική προσέγγιση της πολιτικής πραγματικότητας και οργάνωσης. Διαχωρίζοντας τη θέση του από τους υπέρμαχους των δημοκρατικών διαδικασιών, ο Κ. οραματιζόταν μια κοινωνία, στην οποία κυρίαρχο ρόλο διακυβέρνησης θα αναλάμβανε μία επιστημονική ελίτ, η οποία θα χρησιμοποιούσε επιστημονικές μεθόδους για να επιλύσει τα ανθρώπινα και κοινωνικά προβλήματα και να εξασφαλίσει την κοινωνική ισορροπία. Στο τελευταίο αυτό στάδιο, η αναζήτηση του τρόπου αντικαθιστά την αναζήτηση του αιτίου και ο άνθρωπος απελευθερώνει τη γνώση του από κάθε σκιά μυστηρίου. Η επιστήμη περιλαμβάνει αποκλειστικά το σύνολο των πραγμάτων που μπορεί να γνωρίσει (έστω και αν δεν υφίσταται η γνώση των πάντων), ενώ το μυστηριώδες άπειρο φαντάζει μόνο ως νοητική προβολή των άπειρων υποθέσεων και πράξεών του. Η διάταξη των επιστημών είναι τέτοια, ώστε από ένα επίπεδο αφαίρεσης μεταβαίνει σε ένα επίπεδο συγκεκριμενοποίησης και ολότητας. Η ηθική εξαρτάται από την κοινωνιολογία, η κοινωνιολογία από τη βιολογία (μέρος της οποίας αποτελεί η ψυχολογία), η βιολογία από τη χημεία, η χημεία από τη φυσική, η φυσική από την αστρονομία, η αστρονομία από τα μαθηματικά. Η κοινωνιολογία, ως επιστήμη της ομαδικής ανθρώπινης συμπεριφοράς, είναι στατική ή δυναμική, ανάλογα με το αν εξετάζει την κοινωνία στην κατάσταση ισορροπίας μιας φάσης ή στην προοδευτική ανάπτυξη όλων των φάσεών της. Το άτομο εξετάζεται πάντα στο πλαίσιο του κοινωνικού συνόλου του οποίου αποτελεί μέρος και γι’ αυτό δεν αποτελεί την κοινωνική μονάδα, γιατί αυτή είναι η οικογένεια. Οι οικογενειακές ομάδες συγκροτούν την κοινωνία καθώς και ο κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας που τον απαιτούν η ποικιλία των τάξεων και η ενότητα της κυβέρνησης. Η ατομική ιδιοκτησία είναι αναγκαία για την εξέλιξη της κοινωνίας και οι αντίθετες παρατηρήσεις των θεωρητικών του σοσιαλισμού κρίνονται από τον Κ. ως αφηρημένες. Η κοινωνική δυναμική αφορά όλους τους ανθρώπους του παρόντος, του παρελθόντος και του μέλλοντος, που σχηματίζουν το Μέγα Είναι (Grand Étre), του οποίου ο προορισμός ρυθμίζεται από τον νόμο των τριών στάδιων. Στο τρίτο στάδιο, η θετικιστική ηθική και η θετικιστική πολιτική αποκαλύπτουν και πραγματοποιούν, χωρίς περιττές απάτες, τις φυσικές αλτρουιστικές και κοινωνικές τάσεις του ανθρώπου, επιβάλλοντας στους ανθρώπους την αγάπη και τον αμοιβαίο σεβασμό. Στο στάδιο αυτό, η μόνη δυνατή θρησκεία είναι η θρησκεία της ανθρωπότητας, η τελευταία –έπειτα από τη θρησκεία του μονοθεϊσμού– που εκφράζει σε καθαρά ανθρωπιστικούς τύπους και λατρείες το περιεχόμενο της καθολικής πίστης. Εκτός από τα αξιόλογα Μαθήματα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα έργα του Κ. Λόγοι περί του θετικού πνεύματος (1844), Σύστημα θετικής πολιτικής (1851-54), Θετικιστική κατήχηση (1852), Γράμματα του Ογκίστ Κοντ στον Τζον Στιούαρτ Μιλ (1877) και Διαθήκη του Ογκίστ Κοντ (1884). Πρωτότυπο πνεύμα της εποχής του, που συστηματοποίησε τη σκέψη της εποχής του, ο Κ. απέκτησε πολλούς συνεχιστές και μελετητές και τροφοδότησε αρκετές επιστήμες, όπως την ιστοριογραφία (Τεν και Ρενάν), τη λογοτεχνική κριτική και την αισθητική (Σεν-Μπεβ και Τεν), τη βιολογία (Μπερνάρ) και την κοινωνιολογία (Λεβί-Μπριλ, Ντιρκέμ). Ο Γάλλος θετικιστής φιλόσοφος Ογκίστ Κοντ.